Tarihçe

1955-1956 öğretim yılında iki fakültesi ile (Tıp ve Ziraat) kurulan Ege üniversitesinin üçüncü̈ fakültesi olan Fen Fakültesi 1961-1962 öğretim yılında kurulmuştur. Fakültenin Astronomi Kürsüsü̈, 1962 - 1963 öğretim yılında Matematik Kürsüsü'nün yönetiminde kurulmuş ve öğretim faaliyetine geçmiştir. Başlangıçta kadrosunda öğretim üyesi bulunmadığından, astronomi derslerini, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nden Doç. Dr. Abdullah Kızılırmak ve As. Dr. Rümeysa Kızılırmak, 4 – 31 Ekim 1962 tarihleri arasında, İstanbul Kandilli Rasathanesi'nden Doç. Dr. Muammer Dizer ise 3 - 27 Aralık 1972 tarihleri arasında misafir öğretim üyesi olarak okutmuşlardır. Ayrıca, 15 Ekim 1962 - 11 Ocak 1963 tarihleri arasında Dr. Flecktenstein, yabancı uzman olarak kürsüde çalışmıştır.

Doç. Dr. Abdullah Kızılırmak ve As. Dr. Rümeysa Kızılırmak’ın E.Ü. Fen Fakültesi Astronomi Kürsüsü’ne 8 Ocak 1963 tarihinde atanmaları ile Matematik Kürsüsü’nün yönetiminden ayrılan Astronomi Kürsüsü bağımsız şeklini almıştır. Aynı yıl içerisinde, yönetim ve öğretim hizmetlerini yürütmek üzere atanan ve görevlerine başlayan asistanlar Sezai Hazer, M. .nal Akyol, Şükrü Bozkurt, İlhami Yavuz ile kürsü̈ güçlenmiş ve gelişime yolunu tutmuştur. 1963 - 1964 öğretim yılında İstanbul Fen Fakültesi’nden Doç. Dr. Adnan Kıral ve Doç. Dr. Metin Hotinli’den misafir öğretim üyesi olarak yararlanılmıştır.

Prof. Dr. Hans Kienle, sözleşmeli olarak 1 Kasım 1965’de kürsüdeki görevine başlamıştır. Prof. Dr. Kienle, bu tarihten itibaren gözlemevimizde öğretim ve araştırma faaliyetlerini sürdürmüştür. Prof. Dr. T. L. Swihart 1969 - 1970 ve Prof. Dr. R. H. Wilson 1971 - 1973 öğretim yıllarında sözleşmeli öğretim üyesi olarak kürsümüzde görev almışlardır.

Astronomi Kürsüsü kurulurken, astronomi eğitimine yardımcı olmak, okutulan astronomi derslerinin uygulamalarını yapmak, gökbilimcilere yetişme olanaklarını sağlamak, bilimsel araştırmalar yapmak, ulusal ve uluslararası gözlemevleriyle bilimsel işbirliği kurmak ve halkın astronomiye olan merakına yanıt verecek faaliyetlerde bulunmak amaçlarını gerçekleştirmek için bir gözlemevi kurma çabalarına da girilmiştir. Kürsü kuruluşu sırasında, yönetim ve öğretimde görev alanların tümü, gözlemevinin kuruluş, işleyiş, gözlem ve bilimsel çalışmalarında görev almışlar, onun gelişiminde içtenlikle çalışmışlardır.

Başlangıçta gözlemevinin küçük çapta kurulması ve onun, bilimcilerin yetişmesine paralel olarak geliştirilmesi planlanmıştır. Tasarının gerektirdiği merkez binası ile teleskop kubbesinin yapımı zamanın Fen Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Yusuf Vardar ve Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Uluöz’ün büyük destek ve yardımlarıyla sağlanmıştır.

Gözlemevinin kuruluşu için bölgenin seçimi Doç. Dr. Abdullah Kızılırmak, Doç. Dr. Recep Egemen ve yabancı uzman Dr. Fleckenstein’dan kurulu komisyon tarafından yapılmıştır.

Gözlemevinin yeri için şehir ışıklarından uzak, çevresi ıssız ve karanlık, mümkün olduğu kadar yüksekte, arazisi sağlam ve kayalık, havası tozsuz ve üniversiteye yakın en uygun yer olarak Bornova’nın güney doğusuna rastlayan Kemalpaşa dağlarının eteğinde üniversitenin 17 km güneyinde 632 m rakımlı fundalık bir dağ olan Kurudağ Tepesi seçilmiştir. Seçilen yer, orman bölgesi olarak ayırt edilmiş olduğundan, Temmuz 1963’de Orman Genel Müdürlüğü’nden 8,5 dönümlük arazinin 30 yıl için kiralanması sağlanmıştır. Bundan sonraki ilk iş enlem ve boylam saptaması olmuştur. Gözlemlerin yapılabilmesi için gerekli beton gözlem pilyesi Sezai Hazer’in çabalarıyla 19 Haziran 1963’de dökülmüştür. Böylece gözlemevi yapımının ilk adımı atılmıştır.

Enlem ve boylam gözlemleri için, Harita Genel Müdürlüğünce görevlendirilen Bnb. Arif Çöklü başkanlığındaki ekip, alet ve her türlü̈ donanımıyla Ağustos 1963’de gözlemevi yerine yerleşmiştir. O tarihte yolu ve suyu olmayan bu bölgeye ulaşma ve yaşama güçlüklerini yenerek bir aya yakın bir süre, gece ve gündüz çalışarak sonuçta, nirengi pilyesinin bulunduğu nokta için Coğrafya Enlemi, Coğrafya Boylamı, Denizden Yüksekliği ve Yerçekimi İvmesi değerleri saptanmıştır. Bu çalışmaların yansıra 15 cm çaplı teleskobun  siparişi (S. Hazer, 21 Haziran 1963), gözlemevi merkez binasının projesinin yapımı işinin ihaleye çıkarılması (2 Ağustos 1963), Fucoult sarkacının akreditifinin açılması (Ü. Akyol, 8 Aralık 1963), faaliyetleri sürdürülmüştür. Mercekli teleskop (15 cm .aplı) 23 Mart 1964, Fucoult sarkacı 30 Mayıs 1964 tarihlerinde yurt dışından getirilmiştir.

Ege Üniversitesi Gözlemevine yardım derneğinin aracılığıyla gözlemevi çevresine orman idaresince 910 adet ağa. dikilmiştir. Bir yandan merkez binanın inşaatı sürdürülürken, enerji ihtiyacını sağlayacak jeneratör sağlanmıştır. CENTO, gözlemevimize Kuvars ve sarkaçlı saat bağışında bulunmuştur.

30 - 31 Mayıs 1965 günleri teleskobun kurgusu elbirliğiyle yapılmıştır. Gözlemevi’nde ilk gözlem, Doç. Dr. Abdullah Kızılırmak, Dr. Rümeysa Kızılırmak, Sezai Hazer, Ünal Akyol ve Şükrü Bozkurt’un 22 Haziran 1965 gecesi “değişen yıldız” gözlemi olmuştur. Gözlemevimizin temel gözlem ve araştırma alanı olan değişen yıldız gözlemleri böyle başlamış ve günümüze kadar gelmiştir. Bundan sonra gelişim daha da hızlanmıştır. Gözlemevimiz türlü bağışlarla alet yönünden desteklenmiştir. Prof. Dr. H. Kienle’nin aracılığıyla Alman hükümetinin bağışladığı kısa dalga radyo alıcısı, Alman Bilim Akademisi’nin bağışı olan 13 cm çaplı tayfçeker ve kolimatör, Prof. Dr. Abdullah Kızılırmak’ın girişimiyle Almanya’da Alexander Von Humbolt Vakfının iris ışıkölçeri bağışı, Alman hükümetinin bağışladığı fotoelektrik gözlem düzeneği ve yazıcısı bunların en önemlilerindendir.

1967’de Almanya Nürnberg Gözlemevi ile ortaklaşa yapılacak “Değişen Yıldız Gözlemleri” i.in NATO’nun bağışı olan 48 cm çaplı aynalı teleskop ve fotoelektrik düzeneği gözlemevine ulaşmıştır. Önceleri geçici olarak ana binadaki kubbede kurgusu yapılarak hizmete girmiş ve daha sonra ise 800 m yükseklikteki Yıldız Tepe’de yapılan kubbesine taşınmıştır. Yıllar ilerledikçe, çalışma ve barınmaya ilişkin önemli mahrumiyetler yenilmiştir. 1970’de merkez binaya kalorifer sistemi yapılmıştır. 1970’de gözlemevimize sürekli elektrik enerjisi Etibank tarafından sağlanmıştır ve 22 Haziran 1972’de içme suyu ulaştırılmıştır. Ayrıca Yıldız Tepe’ye yol yapımına başlanmıştır. Gözlemevimizin ilk müdürlüğüne Prof. Dr. Abdullah Kızılırmak atanmış, yönetim kurulu üyeliklerine de Prof. Celal Saraç ve Ord. Prof. Dr. Hans Kienle seçilmişlerdir.

Gözlemevimiz 1967 yılında Fen Fakültesine bağlı “Ege Üniversitesi Rasathanesi” adıyla tüzel kişilik kazanmış, yönetmeliği, Senatonun 26.12.1967 tarih ve 30-3 sayılı kararıyla kabul edilip 27.01.1968 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Ege Üniversitesi Rasathanesi, 5.11.1976 tarihinde Ege Üniversitesi Gökbilimleri Araştırma Enstitüsü adıyla enstitü̈ statüsüne kavuşmuştur. 18.05.1976 tarihinde yürürlüğe giren 2010 sayılı kanunla bu enstitüye 2 profesör, 3 doçent, 6 asistan, 4 uzman ve 4 araştırıcı kadrosu tahsis edilmiştir. Ancak, Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamesinin yürürlüğe girmesinden sonra enstitü sıfatı kalkmış ve Ege Üniversitesi Senatosu’nun 13.04.1982 tarihli kararıyla Fen Fakültesine bağlı Ege Üniversitesi Gökbilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi şekline dönüştürülmüştür. Üniversitelerde akademik kadroları yeniden düzenleyen 78 sayılı KHK nin 16.09.1983 tarihinde yürürlüğe girmesiyle bu merkezin bütün akademik kadroları iptal edilmiş ve yeni kadro tahsisi de yapılamamıştır. Bu tarihten sonra Gözlemevi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’ne bağlı olarak eğitim ve bilimsel çalışmalara ilişkin gözlemlerinin yapıldığı bir laboratuvar görevini sürdürmüştür . Mevcut gözlem araçlarının ve donanımların daha duyarlı veri elde edilmesinde yetersiz kalması, teknolojinin dev adımlarla ilerlemesi nedeniyle Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ile Ege Üniversitesi Gözlemevi sorumluları yeni çözüm yolları aramaya başlamışlardır. 2004 – 2005 yıllarında, A48 teleskopunun bulunduğu 800 m yükseklikteki Yıldıztepe’de yeni bina yaptırılmıştır. Bu yeni binadaki iki kubbenin altına, 40 cm ve 35 cm çaplı Meade teleskoplar kurulmuştur. Daha önce merkez bina yakınındaki eski tayfçekerin bulunduğu kubbe ve bina yenilenerek kurulan 30 cm ayna çaplı teleskop ve ona bağlı ışıkölçer ile gözlemler uzunca bir süre devam etmiştir. 

Günümüzde de bilimsel çalışmalara ve topluma açık etkinliklerine devam edilmektedir. 

Gözlemevi Müdürlerimiz

Prof.Dr. Abdullah Kızılırmak (1968-1977)

Prof.Dr. Raymond H. Wilson (1977-1980)

Doç.Dr. Ömür Gülmen (1980-1981)

Prof.Dr. Sezai Hazer (1981-1984)

Doç.Dr. Ömür Gülmen (1984-1985)

Prof.Dr. İlhami Yavuz (1985-1994)

Prof.Dr. Şükrü Bozkurt (1994-1996)

Prof.Dr. Serdar Evren (1996-2009)

Prof.Dr. Zeynel Tunca (2009-2012)

Prof. Dr. Nadide Kazancı (2012 - 2013)

Prof. Dr. Kadri Yakut (2013 - 2016)

Doç. Dr. Hasan Ali DAL (2016 - 2019)